Alles over de collectieve arbeidsovereenkomst

Wat is een cao? Moet jouw bedrijf voldoen aan een cao? En hoe pas je de cao toe binnen je bedrijf? Lees hier de basisregels over de collectieve arbeidsovereenkomst.

Inhoudsopgave

Wil je niet voor verrassingen komen te staan door verborgen personeelskosten? Bereken met deze handige personeelskosten rekentool wat je personeel écht kost.

Wat is een cao?

Cao staat voor collectieve arbeidsovereenkomst. Dit is een schriftelijke overeenkomst waarin afspraken staan over arbeidsvoorwaarden zoals salarishoogte, vakantiedagen en arbeidsduur. De cao geldt voor alle betrokken werknemers in een bedrijf of bedrijfstak en wordt vastgelegd tijdens cao-onderhandelingen.

Een cao moet worden aangemeld bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en kan worden afgesloten voor maximaal vijf jaar. In de meeste gevallen wordt gekozen voor een looptijd van één of twee jaar.

De cao staat boven de individuele arbeidsovereenkomst die je met iedere werknemer apart afsluit. Deze mag ook nooit in strijd zijn met de cao.

Verschillende cao-partijen

Cao-afspraken worden gesloten door twee partijen, namelijk:

  • een of meer werkgevers of vereniging(en) van werkgevers
  • een of meer verenigingen van werknemers (vakbonden, werknemersorganisaties).


Doorwerking in de arbeidsovereenkomst

De cao is direct van invloed op de inhoud van de individuele arbeidsovereenkomst tussen een werkgever en een werknemer. Dit heet de ‘doorwerking’ van de cao.

De arbeidsvoorwaarden die in de cao staan, zijn rechtstreeks van toepassing in de relatie werkgever-werknemer. Dat betekent niet per definitie dat de arbeidsovereenkomst niet mag afwijken van de cao. Dat ligt aan de soort cao:

Minimum- en standaard-cao’s

  • Is er sprake van een zogenaamde minimum-cao (wat in de praktijk het meeste voorkomt), dan mag hiervan alleen worden afgeweken ten gunste van individuele werknemers;
  • Van een standaard-cao mag niet afgeweken worden.


In de volgende situaties is er sprake van doorwerking:

  • je bent lid van de werkgeversorganisatie die de cao gesloten heeft en de werknemer is lid van de werknemersorganisatie die de cao gesloten heeft;
  • je bent lid van de werkgeversorganisatie, de werknemer is geen lid. Toch ben je wettelijk verplicht de cao op deze werknemer toe te passen;
  • de cao is door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid algemeen verbindend verklaard voor de bedrijfstak (branche) waartoe jij behoort. Dan is de cao altijd van toepassing, óók als je geen lid zou zijn van de werkgeversorganisatie;
  • in de schriftelijke arbeidsovereenkomst is uitdrukkelijk bepaald dat de cao van toepassing is.


Welke soorten cao’s zijn er?

  • De ondernemings-cao (ook wel concern-cao)
    Deze geldt voor middelgrote en grote bedrijven. Philips en de NS hebben bijvoorbeeld een eigen cao.
  • De bedrijfstak-cao (ook wel branche-cao)
    Deze geldt voor alle bedrijven en werknemers in een branche, zoals de metaal-cao, de bouw-cao of cao voortgezet onderwijs. Ons land kent in totaal ongeveer tweehonderd bedrijfstak-cao’s. Onderhandelingen over een bedrijfstak-cao worden gevoerd door de branche- en vakorganisaties per sector.


Algemeen verbindend verklaren

De meeste bedrijfstak-cao’s worden algemeen bindend verklaard door het ministerie van SZW, dat wil zeggen dat ze voor alle werkgevers en werknemers in deze bedrijfstak gelden. Jouw werkgeversorganisatie kan je vertellen of je onder een bedrijfstak-cao valt en aan jou de cao toesturen.

Afwijken van cao-bepalingen

Zoals al eerder vermeld, moet de werkgever bij minimum-cao’s minimaal de vastgelegde arbeidsvoorwaarden bieden. Positief afwijken met betere voorwaarden (hoger loon, meer vakantiedagen dan het wettelijke minimum) is uiteraard toegestaan. Negatief afwijken met slechtere voorwaarden niet.

Bij de standaard-cao’s gelden de afspraken in de cao. Positieve of negatieve afwijkingen zijn niet mogelijk. In de cao zelf staat beschreven of de regels als minimum of als standaard gelden.

Cao á la carte

De cao à la carte (ook wel cafetariamodel, ruilsysteem of flexibele arbeidsvoorwaarden) is eigenlijk geen cao, maar een manier om arbeidsvoorwaarden te regelen.

Hiermee biedt jij werknemers de mogelijkheid om zelf hun arbeidsvoorwaarden te kiezen. Iemand zonder kinderen kan bijvoorbeeld kinderopvang weglaten en kiezen voor een andere secundaire arbeidsvoorwaarde.

Is een cao verplicht?

Nee. Je kunt er als werkgever voor kiezen om niet onder een cao te vallen. Je kunt namelijk ook zelf met je personeel afspraken maken over de arbeidsvoorwaarden. Dat doe je door een reglement (ook wel personeelshandboek, personeelsgids, personeelsregeling en personeelsreglement genoemd) op te stellen.

Hierin regel je de arbeidsvoorwaarden en verklaar je dat het arbeidscontract van toepassing is. Je mag de arbeidsvoorwaarden niet zomaar wijzigen. Dit kan alleen in overleg met je personeel.

Werkgeversorganisaties

Het kan zijn dat je zonder het te weten toch onder een cao valt. Dit is het geval als je lid bent van een werkgeversorganisatie, bijvoorbeeld de Beroepsgroep Nederlandse Ontwerpers of de Koninklijke Horeca Nederland. Dan valt jouw bedrijf automatisch onder de bij je beroepsgroep horende cao. Je moet je personeel dan arbeidsvoorwaarden bieden die aan die cao voldoen.

Als je geen lid bent van een werkgeversorganisatie hoef je je niet aan die cao te houden. Tenzij de cao-bepalingen door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid algemeen verbindend zijn verklaard voor de gehele bedrijfstak.

Wat zijn de voor- en nadelen van cao-afspraken?

Cao’s zorgen voor duidelijkheid en stabiliteit. Je hoeft niet alles zelf te regelen. Alle voorwaarden en afspraken staan op papier en je hebt er vaak voor lange perioden geen omkijken meer naar.

Je hoeft je geen zorgen te maken over zaken als werktijden, kinderopvang en loondoorbetaling bij ziekte, want dit alles is afgetimmerd in de cao. Bovendien perkt een cao de concurrentie in door gelijke arbeidsvoorwaarden af te dwingen. De cao verlost je ook van tijdrovende en soms moeilijke salarisonderhandelingen met je personeel.

De nadelen kunnen zijn, dat jij om heel acceptabele redenen niet tevreden bent met de cao. Of jouw personeel. Je hebt immers weinig invloed op de soorten afspraken die zijn gemaakt. Soms zijn er marginale mogelijkheden voor aanpassing in je bedrijf. Dat vereist dan wel weer extra tijd en moeite.

Ook kan je het gevoel krijgen dat je te weinig invloed hebt op de ontwikkelingen. De cao kan jou ook meer geld kosten dan je eigenlijk kwijt wilt. Een ander nadeel is dat gemaakte cao-afspraken soms niet gelden voor vakantiewerkers, uitzendkrachten en stagiaires.

Hoe weet je onder welke cao je valt?

Voor ongeveer 80% van de werknemers geldt een cao, dus is de kans groot dat jouw bedrijf er ook aan gebonden is. Twijfel je hierover, dan kan je het beste navraag doen bij je werkgevers- of brancheorganisatie.

Ook de Arbeidsinspectie (het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) kan je vertellen of je onder een cao valt, waar je deze kunt bestellen, of een cao algemeen verbindend is verklaard en welke cao-partij inhoudelijke informatie kan geven.

Als je lid bent van een werkgeversvereniging val je automatisch onder de bijbehorende cao.

Hier vind je een overzicht van alle cao’s.

Als je lid bent van de cao en je werknemer niet, is de cao toch van toepassing. Je bent verplicht om de cao te noemen in de arbeidsovereenkomst. Elke cao heeft een code die aangeeft op welke cao een dienstverband van toepassing is.

Nawerking van de cao

Als een cao afloopt, kan deze uitdrukkelijk of stilzwijgend worden verlengd, of er komen onderhandelingen over een nieuwe cao. Als de onderhandelingen over een nieuwe cao zich voortslepen en er maar geen nieuwe cao gesloten kan worden, heeft dat niet tot gevolg dat er een ‘cao-loze’ periode ontstaat.

Zolang er geen nieuwe cao gesloten is, blijven de arbeidsvoorwaarden uit de oude versie van kracht. Dit noemt men ‘nawerking’ van de cao.

In de volgende situaties is er geen sprake van nawerking:

  • de cao-partijen hebben de nawerking uitgesloten;
  • de nieuwe cao gaat met terugwerkende kracht in. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de werknemers alsnog (en dus ook met terugwerkende kracht) aanspraak hebben op de in de nieuwe cao geldende loonsverhoging;
  • het gaat om een algemeen verbindend verklaarde cao en de partijen waren alleen als gevolg van die algemeen verbindend verklaring aan de cao gebonden. Dus als een dergelijke cao afloopt, eindigt ook de algemeen verbindend verklaring. De niet gebonden partijen zijn weer vrij en kunnen zelf bepalen wat er in de arbeidsovereenkomst komt te staan.


Nalevingscontrole cao en sancties

Cao’s worden gecontroleerd door de partijen die de cao hebben opgesteld. Vaak wordt hiervoor een aparte organisatie opgericht. Voorbeelden hiervan zijn de Stichting naleving cao tentoonstellingsbedrijven (SNCT) en het Sociaal Fonds Taxi.
Als je een controle krijgt, moet je aan kunnen tonen dat je de cao naleeft. Als blijkt dat je je niet aan de cao houdt, word je gevraagd om (soms met terugwerkende kracht) de correcties uit te voeren. Bij weigering krijg je een financiële sanctie.

Ontheffing

Een ontheffing krijgen op de bedrijfstak-cao is niet meer zo vanzelfsprekend. Je moet namelijk aan scherpe voorwaarden voldoen. Zo moet je bedrijf op essentiële punten verschillen van andere bedrijven. Wanneer je een verzoek indient bij het Ministerie van SZW wordt met een streng oog gekeken naar zwaarwegende redenen.

Een goede tip van werkgeversorganisatie AWVN is dan ook een duidelijke motivatie bij te voegen met daarin bijvoorbeeld specifieke kenmerken van jouw bedrijf. Daarnaast schrijven de nieuwe regels voor dat je een eigen cao afsluit met een onafhankelijke vakbond.

Controle Belastingdienst

Gratis whitepaper: Belastingdienst Controle, wat nu?!

Hoe vaak gebeurt het, hoe voorkom je het en stappenplan als het tóch gebeurt.

Veelgestelde vragen

Welke cao’s zijn er allemaal?

Er zijn veel verschillende cao’s (collectieve arbeidsovereenkomsten) in Nederland, afhankelijk van de sector waarin de werkgever opereert. Bijvoorbeeld Cao Metaal en Techniek, Cao Bouw, Cao Detailhandel, Cao Gezondheidszorg, of Cao Horeca. Dit zijn slechts een paar voorbeelden. Sommige bedrijven hebben ook eigen cao’s, afgesloten tussen de werkgever en de werknemers of hun representatie.

Vallen alle werknemers onder een cao?

Niet alle werknemers vallen onder een cao. Sommige bedrijven hebben geen cao en sommige werknemers zijn uitgezonderd van de cao. In deze gevallen wordt er vaak gewerkt met de cao als uitgangspunt, maar kunnen er afwijkingen zijn.

Wat is een belangrijk verschil tussen een arbeidsovereenkomst en een cao?

Een belangrijk verschil tussen een arbeidsovereenkomst en een cao is dat een arbeidsovereenkomst van toepassing is op één individuele werknemer en een werkgever, terwijl een cao van toepassing is op een groep werknemers en werkgevers die onder dezelfde arbeidsvoorwaarden werken.

Gerelateerd lezen:

• De rol van de werkgever bij mediation
• Beweeg je werknemers tot meer beweging!
• 7 tips voor het maken van een goed arbeidscontract

Weet jij wat je personeel écht kost? Andere werkgeverslasten dan het brutosalaris worden vaak vergeten. Deze handige personeelskosten rekentool helpt je om alle kosten onder elkaar te zetten en je totaal personeelskosten uit te rekenen.

Lees ook…
i.s.m.
Heb je personeel nodig, maar wil je geen werknemers in dienst? Dan is payrolling de oplossing. Jij houdt zeggenschap over het personeel, maar het…
i.s.m.
In Nederland vinden er jaarlijks zo’n 200.000 bedrijfsongevallen plaats, waarvan 2.300 ernstig en 60 helaas fataal aflopen. Als werkgever wil jij hier…
Wat zijn secundaire arbeidsvoorwaarden precies en hoe bepaal je ze? Een overzicht van de secundaire arbeidsvoorwaarden die je kunt bieden aan je…
Als werkgever moet je belastingen en premies inhouden op het loon van je werknemers. Voor eenmalige beloningen als vakantiegeld en bonussen geldt een…
i.s.m.
Heb je als ondernemer medewerkers in dienst? Dat betekent dat je een(salaris)administratie moet opzetten, iets wat veel ondernemers onderschatten. Denk…
i.s.m.
Veel ondernemers met personeel kiezen ervoor om alle administratieve rompslomp van het werkgeverschap uit te besteden middels payroll. Toch zijn er nog…